Verslagen Radiocafé

Verslag 24 maart: de transformatorloze eindversterker met tweemaal EL86

Dit keer de transformatorloze eindversterker met tweemaal EL86. Een ludieke versterker die in stereo-uitvoering in Frankrijk te koop wordt aangeboden. Een beschrijving hiervan vinden we in het clubblad van de Franse radiovereniging C.H.C.R. no 2 van 2003.

Echter alvorens deze te bespreken blikken we eerst vele jaren terug in de geschiedenis. Het is in mei 1957 dat ik mijn eerste geschreven artikel inzond naar de redactie van het blad Radio Electronica. Het was nog in de tijd dat radioamateurs zelf hun universeelmeter maakten met een milli-ampère metertje met een bereik van 1 mA. Ook de andere benodigde meetinstrumenten werden zelf in elkaar gezet omdat de prijzen van fabrieksapparaten niet zo goedkoop waren.

Mijn beschreven eenvoudige scoop voor audiogebruik is dan ook door vele lezers nagebouwd. Tijdens mijn bezoek aan de FIRATO in dat zelfde jaar kwam ik ook voorbij aan de stand van R.E. en voorzichtig liet ik de heren achter hun stand weten dat ik een artikeltje in had gestuurd. De beide heren, J.Wigmans en van der Horst, waren erg vriendelijk en tot mijn verrassing kreeg ik voor mijn bijdrage tien gulden. Een behoorlijk bedrag voor die tijd, dat zelfs ruimschoots een jaar contributie overtrof. Daarbij de opmerking om vooral hiermee door te gaan. Dat heb ik mij dan ook goed in de oren geknoopt en vele artikelen over radiotechniek zijn dan ook door mij aan het papier toevertrouwd.

In het julinummer van 1959 wordt in datzelfde blad beschreven, onder het hoofdstuk “Moderne schakelingen in LF-versterkers”, waarin ook de toevoeging mededelingen uit het Philips laboratorium worden vermeld, de schakeling van de seriebalansversterker. Juist deze avond zo bijzonder omdat het op vier maanden na, nu 50 jaar geleden is dat dit artikel in het blad verscheen.

Er waren nog geen verenigingen van radioverzamelaars, maar ze waren er wel! In die tijd plaatste Jaap Stam zijn eerste advertentie's in Radio Bulletin. Jacques Hermans, net twaalf jaar, schreef zijn moeder dat hij voor vier gulden een spelende 28 jaar oude Philipsradio had gekocht. Ook Wolthuis in Stadskanaal was al actief bezig met radio- en zendapparatuur.

Zelf verzamelde ik niet, maar repareerde in die tijd 's avonds televisietoestellen. We moeten dan nog zestien jaar wachten op het moment dat de student Barry Hulkenberg, in Amsterdam tweehoog achter in de Anslostraat 28, zijn oude schrijfmachine vult met tien vellen papier en evenveel doorslagen, om de eerste “Oude Hoorn” te doen verschijnen. Het is dan mei 1975, hieruit zal dan twee jaar later de NVHR ontstaan.

De tekeningen in het artikel van Radio ctronica in 1959 over de seriebalansversterker heb ik gebruikt voor de vervolgcursus van de NVHR. Ze zijn nog terug te vinden in les 23 en ook deze avond gebruik ik ze om te laten zien op het bord hoe de vertrouwde balansversterker stapsgewijs verandert in een seriebalansversterker.

Veel van de eerder geschreven artikelen in Radio Electronica heb ik opnieuw bewerkt voor de vervolgcursus van de NVHR en zijn nog altijd in gebruik. De franse SPRP 86 is gebouwd volgens het schema van TELEFUNKEN en te vinden het buizenvademecum bij de buis EL86. Het is de eenvoud zelve en opgebouwd met een minimum aan onderdelen.

Aardig gevonden is de schakelaar waarmee beide schermrooster ontkoppelelco's onderbroken kunnen worden en de versterker werkt als een triode-eindtrap. Wel met minder vermogen, maar volgens de beschrijving met studiokwaliteit. Zo'n schakelaartje zal niet veel kosten maar voor degene die het toestel aanschaft, een wonder van techniek en dat zal in de verkoopprijs terug te vinden zijn, lijkt mij.

Maar de schrijver laat ons weten dat de prijs evengoed nog aannemelijk is. Wel staat in dat artikel dat 800 ohm luidsprekers niet voor oprapen liggen en toch gekozen is voor een uitgangstrafo met secundair een aansluiting voor een 8 ohm luidspreker. De impedantie verhouding 800 : 8 ohm is een windingenverhouding van 10 : 1, dus een flinke 24 volts 1 ampère trafo kan zonder meer gebruikt worden.

Er is geen spleet in de kern nodig, want er loopt geen gelijkstroom door de primaire wikkeling. Daarbij, een 50 hertz trafo komt ook goed in het laag. Iets wat tegenwoordig nog al gewenst is. Op het bord wordt nog uitgelegd dat de fabrikant voor zowel de 8 ohm en 800 ohm luidspreker dezelfde magneet kan gebruiken. Als we er van uitgaan dat de gelijkstroom weerstand 75% bedraagt van de impedantie dan komen we uit op 6 en 600 ohm.

Een half inch dikke magneetpen heeft een omtrek van 4 cm. Voor de laagohmige spoel gebruiken we standaard vrijwel altijd draad met een diameter van 0,15 mm en dat is 0,9 ohm per meter. Voor de 600 ohm gebruiken we draad met een diameter van 0,05 mm en dat is 9 ohm per meter. Dat betekent voor de 6 ohm, (6 : 0,9) : 0,04 = 2 x 88 wdg (we moeten altijd zorgen dat de aansluitingen aan een kant komen).

De 88 wdg naast elkaar is een spreekspoellengte van 88 x 0,15 = 13,2 mm. Voor de 600 ohm wordt dat (600 : 9) : 0,04 = 6 x 277 wdg. De spoellengte wordt dan iets groter namelijk 277 x 0,05 = 13,8 mm. De dikte van de laag blijft gelijk namelijk 2 x 0,15 en 6 x 0,05 = 0,3 mm. De spreekspoelen passen dus beide in dezelfde spleet.

In de resterende tijd werd nog even gedemonstreerd de eerder in het RHT beschreven balanseindtrap waarbij de fasedraaier door twee tegengestelde detectiedioden wordt verzorgd en omgeschakeld kan worden naar een systeem zoals heel vroeg werd gebruikt voor eenvoudige balansuitgangen, waarbij een der eindbuizen voor de tegenspanning zorgt voor de ander.

Piet van Schagen