Verslagen Radiocafé

23 mei 2017: Lezing the Harmonicats, nagalm- en echotechniek.

Het bekende nummer Peg-O-My-Heart, gespeeld door het mondaccordeon trio The Harmonicats werd in 1947 opgenomen op een 78-toerenplaat van Vita Records.
Opvallend de solo van Jerry Murad op zijn Hohner Chromatica met een onverwacht verrassend mooi nagalmeffect.

Later bleek dat een idee te zijn van Bill Putnam om de betegelde toiletruimte van de Universal Recording Studio te gebruiken. Door de deur meer of minder te openen kon zelfs de nagalm beïnvloed worden. Het is niet bekend of Jerry Murad daarbij op een toiletpot is gaan zitten. Er zal waarschijnlijk wel een stoel gebruikt zijn of hij heeft staande zijn solo ten gehore gebracht. De plaat bleek een overdonderend succes er werden bijna anderhalf miljoen van verkocht.

De heer J. Post, lid van de NVHR, zal daar meer over weten te vertellen. Niet alleen heeft hij een geweldige kennis wat radiotechniek betreft maar is ook een bekwaam arrangeur van mondorgelmuziek. Een door hem bewerkt (Julia Florista) heb ik nog altijd op mijn programma staan als ik met een accordeon ergens in het land optreedt.

Laurens Hammond de uitvinder van het toonwielorgel in 1935 ontwierp een nagalmapparaat in 1941 dat middels metalen veren is uitgevoerd om een zo’n groot mogelijke lengte bereiken. De geluidssnelheid door staal is ongeveer 6000 m/s. De veren zijn dubbel uitgevoerd en tegengesteld verbonden om eigen trilling tegen te gaan. Lengte uitgetrokken is ongeveer 10 meter. Deze worden aangedreven door een elektromagnetische driver en aan het andere eind is aangesloten op een elektromagnetische afnemer. Beide onderdelen zijn uitgevoerd met een gelamelleerde weekijzeren kern omwikkeld met een spoeltje waarbij tussen de polen een om de veer aangebracht ferrietkraaltje kan trillen. De driver heeft een ingangsimpedantie van 600 Ohm en de afnemer heeft een impedantie van 9000 Ohm. Dergelijke Hammond nagalmveren werden later ook in gitaarversterkers gebruikt om eventueel wat galm te kunnen toevoegen. De nagalmtijd is ongeveer ruim een seconde.

In 1957 kwamen de eerste bandecho’s op de markt zoals de WEM Copicat en de Italiaanse Meazzi. Het meest interessant was wel de KLEMT NG51. Een toestel naar een idee van de musicus Hans Bauer die deze liet bouwen door de bandrecorderfabrikant de firma Klemt. Daar ging veel onderzoek en geëxperimenteer aan vooraf wat uit eindelijk uitkwam op drie opnamekoppen en twee weergavekoppen en de benodigde wiskop welke laatste met een frequentie van 40 Hertz werd aangestuurd. Deze door een oscillator geleverde frequentie verzorgde gelijk de voormagnetisatie van de drie opnamekoppen die apart ingeschakeld kunnen worden. Ook een van de weergavekoppen kan extra bijgeschakeld worden.  De bandlengte bedraagt 51 cm. Om een goede gelijkloop te waarborgen wordt een Zwitserse Papst motor gebruikt. Het is een Auszenlaufer motor waarbij de rotor om de bewikkelde kern draait en zo zorgt voor het benodigde vliegwieleffect. Zodat een gelijke bandloop verkregen wordt. De motor heeft de mogelijkheid twee snelheden te kunnen lopen. Hans Bauer verzon de naam ECHOLETTE en dat werd als merknaam vastgelegd. Al snel werd een firma onder deze naam opgericht. Door mond tot mond reclame door musici ontstond al snel een grote vraag naar deze succesvolle echomachine. De fabriek breide zich uit en het aantal personeelsleden nam toe. Ook werd de benodigde versterker gebouwd in een zelfde kast met vier maal een EL84 in klasse A met veel luidspreker aanpassingen. Jammer genoeg wel met vier hoogohmige ingangen. Zodat voor laagohmige microfoons aanpassingstrafo’s gebruikt moeten worden. Voor de luidsprekerkasten werden Lansing luidsprekers uit Los Angeles geïmporteerd die later weer nu met de complete installatie weer hun weg terug vonden naar de USA.

Het zijn de luidsprekers die ook gebruikt werden door Fender in de gitaarversterkers, echter deze zijn dan wel oranje gespoten. De luidsprekers waren dan ook een onderdeel van het succes van ECHOLETTE.
De vraag werd zo groot naar deze producten dat het Hans Bauer teveel werd en in 1969 contact zocht met de concurrent DYNACORD die de NG51 omdoopte in  de DYNACORD ECHO.  Na wat problemen werd Hans Bauer grootaandeelhouder bij Dynacord. De  overgenomen Echolette productie zorgde er zelfs voor dat een nieuwe fabriek gebouwd moest worden. Hans Bauer heeft zich later teruggetrokken.
Echolette had vooral naamsbekendheid gekregen door het in 1962 optreden van Clif Richard  en de Beatles in Hamburg die daar gebruik maakten van de Echolette zanginstallatie.

Zelf traden wij op dat moment met een viermans jazzcombo het kwartet Wim Sanders op voor het Amerikaanse bezettingsleger (society of the first division ) in de buurt van Baden Baden in het Zwarte woud. We hadden een langdurig contract en moesten elke avond zorgen voor muziek. Een enkele keer kwam er een band of artiest uit Engeland om een half uurtje een spetterende show te geven. Zo kwamen wij ook deze echomachine te zien die eigenlijk nog het meest gebruikt werd om gitaren van echo te voorzien.

Onze zangeres Nancy Alders vond dat wel interessesant maar moest het voorlopig doen met de tweede ingang van mijn gitaarversterker waar ik een aftakking van onze Geloso zangversterker op aansloot zodat wij toch enige nagalm kregen te horen middels de ingebouwde Hammond veerunit.

Kort geleden kreeg ik van Joop Kooger, in onze vereniging bekend als de drummer en zanger van het Walter Mooij trio, dat onze NVHR feestavonden voorziet van gezellige muziek, een complete Echolette installatie, dat sinds lang geleden niet meer werd gebruikt. Met de woorden: “Misschien kan je daar nog wat mee.”; mocht ik het meenemen. Het was maar een klein eindje lopen want hij woont in een straatje vlak bij onze muziekwinkel. Natuurlijk was ik er blij mee en veel herinneringen kwamen boven. Ook ik had lang geleden met dergelijke bandecho’s opgetreden en heel veel 51 cm lange bandjes als een ring aan elkaar moeten plakken, want die sleten nog al behoorlijk snel. Maar toch leuk deze apparaten zover te gaan restaureren om daar een lezing over te kunnen geven.

De echo, daar waren de weergave koppen van vervangen en dat was wel jammer want dat klopte technisch niet erg. Maar er was echo te horen en het gaat toch maar om een demonstratie.

Vier nieuwe EL84 buizen  plaatsen kan je moeilijk restaureren noemen, maar er kwam toch meer voor kijken om alles weer goed te laten functioneren. Meer tijd ging er zitten in het zoeken naar netsnoeren, vanwege de vreemde netstekkers die nodig zijn voor deze apparaten. Het belangrijkste is dat beide apparaten er nog als nieuw uitzien en deze begrijpelijk in feite niet meer worden gebruikt als ze netjes worden weggezet en alleen nog maar bekeken worden.

De demonstratie verliep succesvol, eigenlijk had ik een gitaar moeten meenemen om een goede demonstratie te kunnen geven. Maar een microfoon kan natuurlijk ook en daarom had ik een leuke herkenbare Amroh microfoon meegenomen en een  duurzame Electrovoice mike die er wat simpel uitzag maar waar lang geleden 400 gulden neergeteld voor moest worden. Dus altijd oppassen tijdens het optreden want het gebeurde vaak dat na afloop in de drukte en opruimen een microfoon verdwenen bleek te zijn!

De demonstratie verliep goed en na afloop werd zoals gewoonlijk alles bekeken en nogmaals onderling besproken.

Tekst:   Piet van Schagen 
Foto's:  Klaas Jelema.