Verslagen Radiocafé

8 november 2016: De Brian May versterker

De Jennings Organ Company werd opgericht door Thomas Jennings in Dartford in Kent kort na de Tweede Wereldoorlog, Zijn eerste succesvolle product was de Univox een vroeg elektronisch keyboard met een ingebouwde versterker en luidspreker. Vergelijkbaar met de Clavioline. Het is nog altijd de vraag of in het nummer Telstar de Clavioline werd gebruikt of de Univox.

In 1956 krijgt Jennings een gitaarversterker in handen  gemaakt door Dick Denney, een oude Big Band gitarist uit de Tweede Wereldoorlog. Denney was doof geworden en derhalve uitvinder geworden van de door hem genoemde VOX versterker, zodat hij zichzelf nog kon horen spelen. Dick Denney kreeg weinig voor zijn product maar had tot gevolg een zekere samenwerking. Het bedrijf werd omgedoopt tot Jennings Musical Industries  afgekort JMI en in 1958 werd de eerste 15 watt Vox AC15 gelanceerd. Deze werd gepopulariseerd door de Shadows en andere Britse Rock en Roll muzikanten. Deze met twee maal EL84 in klasse A werkende versterker werd later uitgebracht met vier maal EL84 buizen. De meer bekende AC30 versterker. Vooral bekend geworden door de Beatles.

Rond 1961, ik woonde nog in Amsterdam, kwam gitarist Levinus Jongmans bij mij aan de deur met een defecte AC30 met de vraag of ik deze kon repareren.
Hij wist dat ik ook gitaar speelde en zelf mijn versterker had gebouwd. Ik had wel eerder een AC30 gezien maar de prijs van 2800 gulden was voor mij te duur om aan te schaffen. De reparatie stelde niet veel voor en tevreden vertrok deze mijnheer.

De volgende dag werd ik ‘s avonds gebeld door iemand die vroeg of ik deze versterker had hersteld. Ik schrok en dacht hij zal toch niet weer stuk zijn. Maar nee, het bleek de importeur te zijn van VOX-versterkers een grote muziekhandel op de Bilderdijkstraat in Amsterdam. De man zocht juist naar iemand die voor reparatie kon zorgen, iemand die tevens verstand had van muziek om te begrijpen wat zijn klanten bedoelden als het geluid niet naar hun zin bleek te zijn.

Ik ben naar de winkel gegaan en heb met de eigenaar gesproken en mocht de service verzorgen van VOX-versterkers. Ik kreeg mappen met schema’s mee en benodigde onderdelen moest ik maar een lijst van opstellen en zelf bestellen bij de JMI in Engeland. Als ik de winkel verlaat zet de eigenaar een 15 inch luidspreker bij het grofvuil op straat. Ik vroeg of ik deze mocht hebben, waarop ik het antwoord kreeg: “Deze is stuk!” “Geeft niet”; was mijn antwoord: “Die kan ik wel repareren”. Dat was niet tegen dovemansoren gezegd, met gevolg dat ik het druk kreeg met luidsprekerreparaties en mij later in heb laten schrijven bij de Kamer van Koophandel onder de handelsnaam Peter Johanzen Luidspreker reparatiebedrijf.

Op een gegeven moment had ik zoveel te repareren luidsprekers op de Ookmeerweg in huis, dat bij de benedenburen het bestek tijdens het eten niet rustig naast de borden bleef liggen. Als een paar jaar later de muziekhandelaar ook Marshall gaat importeren vraagt hij mij of ik kans zie een dergelijke versterker te bouwen voor een goedkopere prijs. Het wordt de later overbekende Londoncity versterker.

Begrijpelijk dat ik na zoveel jaren op onze laatste beurs een Vox-versterkertje zag staan het gelijk bij het zien heb gekocht.  Het is de 10 watt Brian May Special van 10 watt. Een wonderlijke versterker waar een hoop over te vertellen valt.


Fans van Queen erkennen de onmisbare gitaar tonen van Brian May. Zijn soepel overstuurd, bijna viool als gitaarsolo’s te horen in zulke songs als Bohemian Rhapsody. Zijn gitaargeluid wordt grotendeels ontwikkeld dor het passeren van zijn gitaarsignaal eerst door een zelfgebouwde  treble booster en dan  verbonden met de door John Deacon gebouwde Deacy-versterker. Deze laatste was een oud printje met vier germanium transistoren volgens een Mullard-schema, waarbij twee transistors voor de pre-amp en driver-stage en twee voor een push-pull output compleet met driver en een uitgangstrafo. Het geheel door John Deacon  ingebouwd in een oud kastje met ingebouwde luidspreker echter zonder volumeregelaar. Gevoed door een 9 volts batterij gaf dat een uitgangsvermogen van een half watt. Dit werd weer verbonden met een grotere versterker.

Zowel Brian May en John Deacon leerden elkaar kennen op de HBO-opleiding elektronica en wiskunde in London. John is zelfs later gepromoveerd tot astrofysicus.

We mogen dus aannemen dat zij kundig genoeg waren tot het samenstellen van deze wat wonderlijk versterkerinstallatie. In 2003 werd door Vox  al deze onderdelen samengebracht in één versterker. John wilde graag germanium om dezelfde sound te behouden maar deze vier transistoren werden vervangen door  vergelijkbare silicium PNP-typen die apart met negen volt werden gevoed, met een gelijkrichting, die dezelfde eigenschappen zou moeten vertonen als een gewone batterij. De booster ingang werd ook ingebouwd wel voorzien van een plug verbonden met de uitgang van deze trap om toch te kunnen gebruiken om een andere versterker aan te sturen.

Normaal gesproken wordt zo’n apparaat in een kastje gemonteerd met schakelaar en regelaar wat met de voet na juiste instelling van regelaar(s) bediend. De trafo’s in het deacy circuit werden vervangen door opamps.


Klik op schema voor groter formaat

De in het door John Deacon gebruikte Mullard printje gebruikte kleine balansingang en uitgangstrafo's zijn in dit door VOX gebruikte schema vervangen door moderne opamps.

De ingang balans door (zie schema) boven een niet inverterende versterker met een versterking van 1 maal en onder een inverterende versterker met geaarde plus ingang en twee gelijke weerstanden van 47 kOhm in de min ingang wat ook neer komt op een versterking van 1 maal. Met deze in tegenfase zijnde signalen worden twee in een balansschakeling  gemonteerde transistoren aangestuurd. Voor de balansuitgang een opamp in een stroombronschakeling met vier gelijke weerstanden zonder een weerstand voor de overzetverhouding en welke  dus ook een maal versterkt. 

Dit signaal gaat via een simpele toonregeling naar een opamp, die voorzien is van een hoog doorlaatfilter met correctie in de tegenkoppeling. Daarna nog twee filters en vervolgens voor de eindversterking, nu met volume regelaar een LM1875 die met twee maal 20 volt ruim 10 watt aan de ingebouwde luidspreker levert. Met een schakelaar kan de versterker in oversturing gebracht worden. Gezien het schema is daar een prachtige leerzame lezing over te geven. Echter het waren dit keer minder leden dan gewoonlijk die deze avond bezochten, maar  toch wel diegene waarvan ik weet dat zij deze kennis zelf in ruime mate in huis hebben. Dus enige uitleg heb ik achterwege gelaten.

Wel wat demonstraties gegeven en wat laten zien op de scoop middels een toongenerator. Gezien er toch voor mij een hoop voorbereidende tijd in zit om zo’n voordracht te kunnen geven vond ik de opkomst deze avond bedroevend. Ook wordt het met te weinig bezoekers moeilijk om de kosten van de zaalhuur op te brengen.

Piet van Schagen Rt   
foto’s Klaas Jellema