Verslagen Radiocafé

Verslag 23 mei 2012: De Pulgarcito

Als ik met Vok Keijsper vanaf de parkeerplaats naar het gebouwtje toe loop, zie ik aan de roestvrijstalen, vandalismebestendige tafel, met zitjes, Klaas en Anton in het zonnetje zitten. We zijn erg vroeg dus ook wij nemen daar plaats wachtend tot ook de anderen zijn gearriveerd. De koffiejuffrouw heeft ons al gezien en komt naar buiten lopen om te vragen of ze voor ons straks koffie moet zetten of dat we met dit warme weer liever wat anders bestellen. Het wordt toch koffie en we volgen haar naar binnen.

De Poelenburcht

Allereerst deze avond nog even napraten over de voorgaande lezing waar de vraag is besproken “Waarom de capaciteit wordt uitgedrukt in cm”. We hebben dit behandeld en duidelijk gemaakt dat 1 cm = 1 capaciteit. Een oude uitdrukking gebaseerd op de oppervlakte van een bol met een diameter van 2 cm. 

R = 1 en ook in het kwadraat wordt dat 1, en kan in de formule verder weg gelaten worden. De totale capaciteit van een condensator wordt bepaald door de tegenover elkaar liggende oppervlakte van de platen, gedeeld door de afstand tussen de platen, en dit alles in cm. Maar ook de isolatie tussen de platen speelt een belangrijke rol. Is er tussen de platen lucht dan vermenigvuldigen we de oppervlakte met 1, maar is er papier, mica of een andere stof gebruikt dan zal dat een groter getal zijn. We noemen dit de diëlectrische constante, voor papier is dat ongeveer 2. 

Een diëlectricum is een materiaal met zodanige eigenschappen dat de polarisatie een overheersende rol speelt ten opzichte van de elektrische geleiding. Het is dus een slechte geleider.  De capaciteit van een condensator met een diëlectricum anders dan lucht is dan een factor  Є  groter dan door lucht gescheiden platen. Om dan de capaciteit te bepalen delen we het door 4π. De uitkomst is dan in centimeters.

Willen we deze in pico Farads dan de uitkomst vermenigvuldigen met 1,1.

Bij wijze van proef had ik een oude openluchtcondensator uit 1927 meegenomen van 150 cm  (165 pF) en tussen de platen strookjes papier gestoken met een dikte van 0,4 mm.

Met de capaciteitsmeter werd nu 303 pF gemeten.

Nadat de strookjes papier verwijderd waren, werd nu 165 pF gemeten. We kunnen dus vast stellen dat de diëlectrische constante Є van dat papier bijna twee is.

Voor de aardigheid werd ook de Leidsche Flesch berekend, die ik had meegenomen, met dezelfde formule. Voor het plaatoppervlak werd het koperen bekleedsel aan de binnenzijde van de fles berekend.

De inwendige diameter is 7,4 cm en de hoogte van het koperen blad is 5,5 cm. De oppervlakte van het koper is  uitgerekend  127,7 cm2.   De diëlectrische constante Є van dit glas is 4. Boven de deelstreep staat dus 127,7 cm2 x 4 = 511 cm2.
Dikte van het glas is 0,3 cm, dus onder de deelstreep komt dan te staan
4π x 0,3 cm = 3,76 cm.  511 cm2 gedeeld door 3.76 = 135 cm, dat maal 1,1 maakt 149 pF.

De lading die een condensator kan opslaan hangt af van de capaciteit en de aangelegde spanning: Q = C x U 
De hierin opgeslagen energie is ½ U2 x C = Watt.

Als ik iedereen instemmend zie knikken, begrijp ik dat ik niets nieuws vertel. Tijd om de radio te voorschijn te halen.

Frank en Vok kijken afwachtend, want ik heb alleen een klein aluminium koffertje bij me, waar ik zojuist nog mijn viltstiften, wisser en de meetapparatuur uit haalde plus de condensatoren. 

Het toestel blijkt ook in het koffertje te zijn mee genomen, het is de Spaanse Pulgarcito. Een radio uit 1950 een product van Radio Cradial. De afmetingen zijn slechts 115 x 87 x 75 mm.  Het is gemaakt in de tijd dat het een rage was kleine toestelletjes te bouwen. Zoals bijvoorbeeld de MK Briljant in Radio Bulletin november 1947. Prachtige voorbeelden hiervan zagen wij op de expositie tijdens het 35 jarig jubileumfeest van de NVHR. Maar dit volwaardige superontvangertje is nog kleiner.

Nu zegt het ons niet zoveel meer. Tegenwoordig kan het vele malen kleiner, Gyula Kiss toonde ons tijdens de radiocaféavond van 9/2-2010 een complete FM-zender waarvan er twee stuks in een luciferdoosje gestopt kunnen worden. De 9 volt batterij was zelfs twee maal groter dan het apparaat.

De Pulgarcito (klein duimpje) van Radio Cradial kocht ik drie weken terug in Frankrijk. Het toestel was nog nieuw en dus nooit gebruikt.

Altijd wel zo prettig te weten dat er nog niet in gerommeld is en alles nog in originele staat verkeerd. Echter na 60 jaar opslag bleek er geen beweging meer te krijgen in de volumeregelaar. Het vet waarmee de as is ingesmeerd, als deze wordt gemonteerd, is na lange tijd verhard. Een nieuwe regelaar plaatsen is onmogelijk, het lijkt wel of deze potentiometer als eerste is geplaatst in het kleine chassis en naderhand alles er verder om heen is aangebracht. Een druppel kruipolie had geen effect.

Ik heb daarom voorzichtig in het draaddeel, waarmee de potentiometer met een moer wordt vastgezet, een gaatje geboord, zelfs nog een stukje in de as. De nu in het gaatje gegoten olie wordt door het holletje in de as meegenomen en bevordert de smering. Op de foto is dat gaatje goed te zien. Na enige malen draaien liep de as weer soepel en ook de aan / uit schakelaar werkte weer naar behoren. Het toestelletje bevat drie buizen, een UCH42, UAF42 en de UL41.

De lampen zijn nog voorzien van de originele garantiezegels. Het is wel prettig ook een schema van deze radio te hebben en daarvoor kwam ik terecht bij een Spaanse radiosite. Echter dit schema is vrij onduidelijk en moeilijk te volgen, ook de waarde van condensatoren en weerstanden staan niet in het schema aangegeven maar op een aparte lijst, welke nauwelijks leesbaar is. Ik had weinig tijd, vanwege een onverwachte ziekenhuisopname om mij dit keer voor te bereiden en had dit schema gebruikt om uit te delen.

John Hupse merkte op dat ik beter de NVHR-schematheek had kunnen raadplegen en hij gaf mij een afdruk van een duidelijk schema en liet mij weten dat het hier een unieke reflexschakeling betreft. De moeilijkheid in het Spaanse schema is dat de koppelcondensator naar het rooster van de UL41 verbonden lijkt te zijn met de secundaire wikkeling van de 2e MF trafo en de draad per ongeluk door de tekenaar is doorgetrokken.

Nu op dit betere schema is te zien dat het een reflexschakeling is die men heeft toegepast om de gevoeligheid te vergroten. De draad die vanaf de secundaire wikkeling van de 2e MF trafo naar beneden loopt en verbonden is met de parallel schakeling van een condensator van 500 pF en een weerstand van 500 kOhm, daar overheen staat niet alleen de negatieve AVC-spanning maar ook het LF-signaal. Via een weerstand van 50 kOhm en een weerstand van 1 MΩ wordt dit teruggevoerd naar het rooster van de UAF42, die tevens via een condensator van 50 pF het gemoduleerde MF-signaal krijgt van de mengbuis UCH42. De anode van de UAF42 krijgt via de primaire spoel van de 2e MF trafo en een weerstand van 50 kΩ een positieve spanning van 103 volt. Over de weerstand van 50 kΩ staat nu het extra versterkte LF-signaal dat via de condensator van 5nF en een potentiometer naar het rooster van de eindbuis wordt gevoerd. Een mica condensator van 850 pF zorgt voor het kortsluiten van het MF-signaal.

Ook het rooster van de heptode van de UCH42 krijgt via dezelfde lijn AVC,
en wel via een weerstand van 10 MΩ. Er loopt geen stroom dus er is geen spanningsval hetgeen betekent dat deze buis hetzelfde regelbare negatieve signaal krijgt als de MF-buis. Een condensator van 5 nF zorg er voor dat het LF-signaal naar aarde wordt kortgesloten. Het penthodedeel van de UAF42 vervult hier een dubbele functie zowel als MF- en LF-versterker.

Er wordt permeabiliteitsafstemming toegepast. Zowel de antenne- en oscillatorspoelen zijn op ronde kartonnen kokers gewikkeld. Onder de luidspreker aan de voorzijde de antennespoel en boven de oscillatorspoel. Gelijktijdig worden met het zelfde koordje in deze kokers de ferrietkernen heen en weer getrokken om te kunnen afstemmen.

Deze radio de PULGARCITO II heeft als extra een kortegolfband. Aan de achterzijde van het toestel omschakelbaar middels een schuifschakelaar.

De voorschakelweerstand van 410 Ω voor de gloeidraden is aangebracht in de netstekker. Er loopt maar 100 mA dus het opgenomen vermogen is 4 Watt en het wordt dan ook nauwelijks warm. De netspanning is 110 volt.

De UL41 heeft een uitgang van  3000 Ω - 3 Ω en levert aan het permanent magnetische luidsprekertje 1,35 Watt.

Het toestelletje werd, na aangesloten te zijn op een zogenoemde verhuistrafo, om een spanning van 110 volt te krijgen, natuurlijk even aan de tand gevoeld. Maar het werkt prima, zelfs als een volwaardig groot toestel.

Ook in Frankrijk is een zelfde type radio in eenzelfde kast, de “GNOME”. Dat is echter een tweekringer met een reflexschakeling, Hierin de buizen EAF42 en de 6AQ5. Dit toestel heb ik al eerder beschreven en is terug te vinden in het RHT  no 4/ 1993 op blz 99.

Piet van Schagen.