Nieuwe knoppen voor oude radio's

De radioknoppen van Wim Jaegers, door John Hupse

Op 12 augustus waren we te gast bij Wim Jaegers in het Limburgse Venray. Wim verzamelt al jaren radio's en is zo'n vier jaar geleden gaan experimenteren met het gieten van radioknoppen. In de praktijk blijkt immers niet zelden dat deze nuttige onderdelen in de loop der tijd verloren zijn gegaan, of dat er zelfs knoppen van een ander type of merk op een toestel zijn gemonteerd.

Omdat veel verzamelaars dit probleem uit ondervinding kennen is het ondertussen al zo ver gekomen dat Wim niet alleen zijn eigen toestellen van nieuwe knoppen voorziet, maar deze ook voor andere verzamelaars giet. Hiermee heeft hij ondertussen al een goede reputatie opgebouwd. Naast "gewone" knoppen kunnen ook allerlei andere gegoten onderdelen worden nagemaakt. De belangrijkste voorwaarde hiervoor is dat een origineel onderdeel beschikbaar is, zodat een gietmal kan worden gemaakt. 

Dochter Eva heeft de productie van radioknoppen al in de vingers

Voor Wim Jaegers is het gieten van knoppen ondertussen een echte sport geworden, de uitdaging zit 'm er in om een zo goed mogelijk gelijkend exemplaar te maken. Niet alleen de vorm is van belang, maar vooral ook de oppervlaktestructuur, kleur en verdere details. Een voorbeeld van zo'n detail is b.v. het achterrandje van de knop van een Tesla 306. Zonder dit fragiele randje lijkt de knop in de ogen van Wim absoluut niet op het origineel.

Het verzamelen van radio's zat er al vroeg in, Wim's vader leerde hem de fijne kneepjes bij het opknappen van toestellen. Hij liet Wim onder meer zien hoe je radioknoppen van hout kunt maken. De familietraditie wordt door Wim weer doorgegeven aan zijn kinderen. Eva Jaegers is al zeer bedreven in de knoppengieterij, de foto's spreken boekdelen. Ook de Hessing draaibank voor het nabewerken en afwerken van de knoppen kent geen geheimen meer voor haar!

De eerste knop waar Wim, na talloze experimenten te hebben uitgevoerd, echt tevreden over was is de knop van de golfbereikschakelaar van de Philips 2531. De knop waar de meeste vraag naar is blijkt de tapse knop van de Philips 834A te zijn.

Natuurlijk hebben we de manier waarop Wim bij het gieten van nieuwe knoppen te werk gaat nauwkeurig bekeken. Er zijn echter wel een paar foefjes waar hij, terecht, een beetje geheimzinnig over doet. Vooral deze details, waar je meestal pas na schade en schande achter komt, zijn bepalend voor de kwaliteit van het eindresultaat. Denk hierbij aan de mengverhoudingen van de gietmassa, toevoegingen, kleurstoffen, temperatuur, wijze van gieten etc.

Het gietmateriaal wordt in een container aangevoerd

Vier jaar geleden is Wim gaan experimenteren met Araldite als basismateriaal. Als gietmal werd voor een materiaal gekozen dat zijn werkgever (een bedrijf dat werkt in de verpakkingsindustrie) gebruikt voor het maken van blisterverpakkingen. Dit harde doorzichtige materiaal wordt in warme toestand over het origineel getrokken zodat na afkoelen een stevige gietmal ontstaat. Een dergelijke mal is geschikt voor eenmalig gebruik, voor elke gegoten knop moet dus een nieuwe mal worden aangemaakt. De Araldite gietmassa moet na uitharding nog op kleur worden gespoten.

Eerst wordt de gietmassa afgepast in plastic bekertjes

Hetzelfde procede blijkt ook goed bruikbaar voor het gieten van chocolade knoppen. Eind vorig jaar verraste Wim de radiogemeenschap met een voorraadje professioneel gegoten knoppen gemaakt van chocolade.

Een nadeel van Araldite is dat het materiaal maar langzaam uithardt, en het naderhand nog op kleur moet worden gebracht. Na de Araldite kwamen de polyester knoppen. Hier wordt de kleurstof direct aan de gietmassa toegevoegd. Wanneer er te veel kleurstof in zit gaat de knop "zweten". De polyester blijkt ook gevoelig voor "bruisen", waarbij kleine luchtbelletjes zichtbaar blijven. Al met al zijn de polyester knoppen vooral geschikt als tijdelijke oplossing.

Vooraad grondstoffen

Na een Limburgse lunch, waarbij de geserveerde "bacon & eggs" zeer goed smaakte, gingen we naar de kleine werkplaats achter het woonhuis die geheel bleek te zijn ingericht als knoppengieterij. Wim en Eva gaven hier een uitvoerige demonstratie van het gietproces, inclusief de afwerking van de knoppen op de draaibank. 

Eerst wordt de gietmal gemaakt. Omdat Wim al gietmallen op voorraad heeft van een stuk of twintig "standaard" radioknoppen wordt in ons geval deze stap overgeslagen. De beste resultaten worden bereikt met dikwandige mallen van kunstrubber waarbij eventueel gebruik kan worden gemaakt van extra inzetstukjes voor de meer complexe vormen. Dit soort mallen kunnen vele malen worden hergebruikt. Wim laat ook mallen zien die zijn gebruikt voor speciale producties zoals het grote bakelieten Philips "sterrenlogo".

Vervolgens wordt de gietmassa gemengd. Wat opvalt tijdens de knoppenproductie door de familie Jaegers is het enthousiastme en de degelijkheid waarmee een en ander wordt aangepakt. Over alle processtappen is goed nagedacht, zo wordt bijvoorbeeld steeds een vaste hoeveelheid gietmassa aangemaakt omdat hiermee de juiste mengverhoudingen eenvoudig kunnen worden gereproduceerd. De hoeveelheid en soort kleurstof is belangrijk, er bestaan immers knoppen in allerlei kleurnuances. Denk aan koffiebruin, cacaobruin, donkerbruin, zwart, naturel, te veel om hier op te sommen. Wim vergelijkt zichzelf op dit punt terecht met een kunstschilder die immers ook meestal z'n eigen kleuren mengt.

Hier wordt een knop gegoten

Het echte gieten kan nu beginnen, dit vereist een vaste hand zodat ingesloten luchtbelletjes zoveel mogelijk worden vermeden. Na het uitharden wordt de achterkant van de knop zonodig bijgewerkt op de draaibank. Onder meer het asgat wordt op deze wijze aangebracht. Daarna kunnen nog een of meerdere schachten worden geboord en getapt ten behoeve van de bevestigingsboutjes.

Het afwerken van de knop

Op deze manier ontstaat een fraaie replica knop, niet te onderscheiden van een origineel exemplaar. Als je het zo ziet lijkt alles simpel en probleemloos te verlopen. Maar vergeet niet dat deze perfectie het resultaat is van vele jaren experimenteren. 

Kwaliteitscontrole

Als besluit van ons bezoek drinken we nog een bakje koffie en bekijken we de radioverzameling van Wim, vooral kleine bakelieten Philips toestellen. Tijdens de terugreis naar Schoonhoven filosofeer ik nog wat over de grote hoeveelheid vakkennis die achter een schijnbaar simpel product als een radioknop zit. Door de passie van mensen zoals Wim en Eva zijn er toch weer nieuwe mogelijkheden ontstaan bij het zo goed mogelijk restaureren van onze oude toestellen. Een opwekkende gedachte.

E-mail wimjaegers@ziggo.nl